Η πανδημία & οι ευκαιρίες που αναδύονται μέσα από αυτή στο χώρο του real estate, από τον Γεώργιο Σ. Θεοδωρόπουλο Διευθυντή Περιουσίας & Χαρτοφυλακίου της Trastor REIC

Από τον Γεώργιο Σ. Θεοδωρόπουλο (class of 2000)*

Είναι πλέον γεγονός ότι η πανδημία την οποία βιώνει η ανθρωπότητα εσχάτως έχει επιφέρει ριζικές αλλαγές στη παγκόσμια οικονομία, αλλαγές οι οποίες πλέον είναι ορατές και αναγνωρίσιμες, αλλά και αλλαγές οι οποίες ακόμα δεν έχουν αναγνωρισθεί πλήρως και έπονται.

Το φαινόμενο του Covid-19 παραμένει η μεγαλύτερη ανθρωπιστική πρόκληση του αιώνα, η οποία θα αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια της και παράλληλα θα καθορίσει την νέα εποχή στην οποία ο κόσμος θα ζει και θα εργάζεται. 

Απαιτήθηκε ελάχιστο χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο ο πλανήτης άρχισε να ζει, από την έως και σήμερα γνωστή και συνηθισμένη καθημερινότητα, σε μια καθημερινότητα στην οποία πλέον οι άνθρωποι δεν συναντιούνται κατ’ ιδίαν, δεν διασκεδάζουν, δεν κοινωνικοποιούνται, δεν ταξιδεύουν και βεβαίως τηλε-εργάζονται αντί να εργάζονται από το γραφείο τους ή το χώρο εργασίας εν γένει. 

Η επιβεβλημένη αποστασιοποίηση μεταξύ των ανθρώπων άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο ο κάθε άνθρωπος ζει και αλληλοεπιδρά μέσα στους κλειστούς χώρους εργασίας, διασκέδασης και μετακίνησης, με αποτέλεσμα η ζήτηση τέτοιων χώρων να μειωθεί αισθητά και συνεπώς να δοθεί ένα άμεσο και μεγάλο πλήγμα στο κλάδο του Real Estate.

Για να αντιμετωπισθεί η κρίση στο κλάδο του Real Estate χρειάστηκαν oι ηγέτιδες δυνάμεις του χώρου να επαναπροσδιορίσουν τους βασικούς κανόνες του παιχνιδιού, κάνοντας ριζικές και μόνιμες αλλαγές στο τομέα αυτό. Οι αλλαγές αυτές δύνανται να είναι η κινητήριος δύναμη βελτιωμένων οικονομικών μοντέλων και προτύπων εργασίας μέσα από τα οποία δημιουργείται πρόσφορο έδαφος για να αναδυθούν ευκαιρίες και ένα καλύτερο αύριο για τα ακίνητα. Η άμεση ανάγκη για επιτάχυνση της μετάβασης στη ψηφιακή εποχή με σκοπό μια καλύτερη, πληρέστερη και πιο διαφανή σχέση μεταξύ των μερών, είτε αυτοί είναι ιδιοκτήτες-μισθωτές, είτε πωλητές-αγοραστές, είτε χρηματοοικονομικοί όμιλοι και επενδυτές, είναι ένα παράδειγμα αναδυόμενης ευκαιρίας, παρακαταθήκη για την επόμενη ημέρα. Οι μεγάλοι παίχτες του χώρου στράφηκαν ακαριαία στην βελτίωση των παρεχόμενων συνθηκών εργασίας σε θέματα υγιεινής και ασφάλειας, καθώς και του καθολικού περιβάλλοντος στο οποίο δραστηριοποιούνται οι εργαζόμενοι. Νικητές του παιχνιδιού αποδειχθήκαν οι Εταιρείες οι οποίες το κατόρθωσαν αυτό άμεσα. Πρωταθλητές όμως θα αναδειχθούν οι Εταιρείες οι οποίες θα διατηρήσουν και στην μετα-Covid-19 εποχή, τις νέες συνθήκες εργασίες, δημιουργώντας βαθύτερες σχέσεις με τους εργαζόμενους τους, τους επενδυτές, τους μισθωτές-χρήστες και εν γένει την αγορά του Real Estate.        

     
Τις τελευταίες δεκαετίες οι επενδύσεις σε ακίνητα προσέφεραν μια ικάνη και σταθερή απόδοση στους ιδιοκτήτες τους κατατάσσοντας τες στην κατηγορία των κατεξοχήν ορθολογιστικών και ασφαλών επενδύσεων. Είναι προφανές ότι στην εποχή του Covid-19 αυτό πλέον είναι ένα δόγμα το οποίο εδράζεται πάνω σε γυάλινα πόδια.

Μεγάλες Εταιρείες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες στο να λύσουν τον γρίφο της διασφάλισης της υγείας των εργαζόμενων τους, κατασκευαστές αντιμετωπίζουν καθυστερήσεις στις ανεγέρσεις τους και ιδιοκτήτες βλέπουν δραστικές μειώσεις μισθωμάτων, είτε οικειοθελώς, είτε λόγω εκτάκτων κυβερνητικών μέτρων. Παρ’ όλα αυτά δεν αντιδρούν όλες οι κατηγορίες ακινήτων με τον ίδιο αρνητικό τρόπο εντός της κρίσης, όπως αντέδρασαν τα γραφεία, τα καταστήματα λιανικής και εστίασης, τα εμπορικά κέντρα και τα ακίνητα ψυχαγωγίας και φιλοξενίας, καθώς βέβαια και ακίνητα πάσης φύσεων εκπαίδευσης και αθλητισμού. Στον αντίποδα ακίνητα όπως τα logistics, τα data-centers και τα ακίνητα βιομηχανικού τύπου, γνώρισαν ημέρες δόξας, αυξάνοντας κατακόρυφα την εμπορική τους αξία λόγω αυξημένης ζήτησης, μικρής διάθεσης και αυξανόμενων μισθωμάτων. 

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας πολλά εργασιακά στερεότυπα άρχισαν να επανακαθορίζονται, όπως ότι τα γραφεία ανοικτού τύπου (open-space) είναι καταλληλότερα και αποδοτικότερα από τα γραφεία κλειστού τύπου. Παράλληλα εισήχθησαν διαδικασίες και τεχνικές προδιαγραφές οι οποίες έως και σήμερα φάνταζαν πολυτέλεια, όπως περιοδικές απολυμάνσεις των χώρων και ειδικά φίλτρα ιονισμού του αέρα μέσω των κλιματιστικών συστημάτων, καθώς και οδηγίες για αραιότερη τοποθέτηση των θέσεων εργασίας και τη χαμηλότερη κατά κεφαλήν δυναμικότητα κτιρίων.      

Όλα τα ανωτέρω συντελούν στην επιτάχυνση υιοθέτησης του νεοεισηγμενου, στην παγκόσμια οικονομία, θεσμού ESG (Environmental Social Governance), μέσα από τον οποίο όλες οι Εταιρείες πλέον θα έχουν την υποχρέωση να ασκούν πρακτικές και να διοικούνται από αρχές φιλικές προς το περιβάλλον και την κοινωνία. Η ταχύτερη υιοθέτηση του δόγματος αυτού, είναι και το κυριότερο διακύβευμα των μελλοντικών ευκαιριών οι οποίες σκιαγραφούνται στην μετα-Covid-19 εποχή, τόσο για το κλάδο του Real Estate, όσο και για την οικονομία γενικότερα. 

*Ο Γεώργιος Σ. Θεοδωρόπουλος (class of 2000) είναι ο Διευθυντής Περιουσίας & Χαρτοφυλακίου της Trastor REIC, της δεύτερης μεγαλύτερης εισηγμένης Εταιρείας Επενδύσεων σε Ακίνητα στην Ελλάδα, με υπό διαχείριση χαρτοφυλάκιο περί τα 330εκ ευρώ. Κατέχει πολυετή επαγγελματική εμπειρία στον κλάδο του real estate και τον τραπεζικό κλάδο, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Στο παρελθόν έχει διατελέσει τόσο μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής για την Ελλάδα & Κύπρο του Urban Land Institute (ULI), όσο και Πρόεδρος της επιτροπής Young Leaders του ίδιου Οργανισμού. Το ULI είναι ο μεγαλύτερος μη κερδοσκοπικός οργανισμός στο κόσμο, με αποστολή τη προώθηση υπεύθυνων χρήσεων γης και βιώσιμου αποτυπώματος του real estate στη κοινωνία.